در سالهای اخیر، رمزارزها یا همان ارزهای دیجیتال مانند بیتکوین، اتریوم و سایر کوینها به یکی از جذابترین موضوعات فناوری، اقتصاد و حتی سیاست تبدیل شدهاند. بسیاری آنها را آینده سیستمهای مالی میدانند، اما همزمان، نگرانیهایی درباره تأثیرات زیستمحیطی و مصرف انرژی بالای آنها مطرح شده است. یکی از بحثبرانگیزترین جنبههای استخراج رمزارزها، میزان برق مصرفی آنهاست که در برخی موارد با مصرف برق کشورهایی در مقیاس متوسط قابل مقایسه است.
یکی از بدترین جنبه استخراج رمزارز، میزان برق مصرفی آن است
در این بلاگپست، تلاش میکنیم نگاهی جامع به رابطه بین استخراج رمزارزها و مصرف انرژی داشته باشیم، ابعاد مختلف آن را بررسی کنیم و راهکارهایی که برای کاهش اثرات منفی آن مطرح شدهاند را مرور کنیم.
استخراج رمزارز یعنی چه؟
پیش از ورود به بحث مصرف انرژی، لازم است بدانیم استخراج رمزارز یا همان Mining چیست. استخراج فرآیندی است که در آن تراکنشهای رمزارزها تأیید و در بلاکچین ثبت میشوند. برای انجام این کار، استخراجکنندهها (ماینرها) باید معماهای رمزنگاریشدهای را حل کنند که نیاز به قدرت پردازش زیادی دارند.
پاداش این تلاش، دریافت مقداری رمزارز بهعنوان «مزد» حل معماست. این فرآیند در بلاکچینهای اثبات کار (Proof of Work) مانند بیتکوین انجام میشود و برای امنیت و عدم تمرکز شبکه ضروری است. اما نکته مهم اینجاست که این محاسبات، انرژی زیادی مصرف میکنند.
ستخراج فرآیندی است که در آن تراکنشهای رمزارزها تأیید و در بلاکچین ثبت میشوند.
چرا استخراج رمزارزها انرژی زیادی میخواهد؟
سیستم اثبات کار به گونهای طراحی شده است که رقابت میان ماینرها را تشویق میکند. هر چه قدرت پردازش بالاتر باشد، شانس موفقیت بیشتر است. بنابراین، شرکتها و افراد برای کسب پاداش بیشتر، مزارع استخراج با دهها و گاه هزاران دستگاه ASIC یا GPU راهاندازی میکنند. این دستگاهها به صورت ۲۴ ساعته فعالاند و برق زیادی مصرف میکنند.
طبق گزارشهای سالهای اخیر، استخراج بیتکوین به تنهایی سالانه بیش از ۹۰ تا ۱۲۰ تراواتساعت انرژی مصرف میکند؛ یعنی تقریباً برابر با مصرف برق کشوری مانند آرژانتین یا هلند. این میزان، نگرانیهای زیادی درباره تأثیرات زیستمحیطی، افزایش گازهای گلخانهای و فشار بر شبکه برق ایجاد کرده است.
مصرف انرژی و ردپای کربن
نکته مهمی که باید به آن توجه شود، منبع انرژی مصرفی است. اگر برق مصرفی از منابع تجدیدناپذیر مانند زغالسنگ یا نفت تأمین شود، اثرات مخرب زیستمحیطی بسیار بیشتر خواهد بود. اما اگر از انرژیهای تجدیدپذیر مانند خورشیدی، بادی یا برقآبی استفاده شود، ردپای کربن کاهش مییابد.
مطالعات مختلف نشان میدهند که بخشی از عملیات استخراج، بهویژه در کشورهای با برق ارزان یا وفور انرژی تجدیدپذیر، از منابع پاک استفاده میکنند. اما این درصد هنوز کافی نیست. در برخی موارد، حتی دیده شده که استخراج رمزارزها در مناطق دارای کمبود برق باعث قطعیهای گسترده و افزایش قیمت انرژی شده است.
اگر از انرژی تجدیدپذیر مانند خورشیدی، بادی یا برقآبی استفاده شود، ردپای کربن کاهش مییابد.
جغرافیای استخراج؛ کجاها بیشترین استخراج انجام میشود؟
تا چند سال پیش، چین بزرگترین میزبان استخراج بیتکوین در جهان بود. اما پس از ممنوعیت فعالیت استخراج در سال ۲۰۲۱، بسیاری از ماینرها به کشورهای دیگر مهاجرت کردند. ایالات متحده، روسیه، قزاقستان، کانادا و ایران از جمله مقاصد جدید استخراجکنندگان بودهاند.
در کشورهایی مانند ایران، که یارانه انرژی بالا و تعرفه برق پایین است، استخراج رمزارزها بهدلیل صرفه اقتصادی رشد زیادی داشته است، ولی این امر چالشهایی جدی برای سیستم برقرسانی و محیطزیست ایجاد کرده است. در تابستانها که مصرف برق خانگی بالا میرود، فعالیت ماینرها گاهی به خاموشیهای منطقهای منجر میشود.
راهکارهای کاهش مصرف انرژی در استخراج رمزارز
برای حل این مشکل، راهکارهایی در حال بررسی و اجرا هستند:
۱. تغییر مکانیزم اجماع
یکی از مهمترین تحولات در این زمینه، مهاجرت شبکههایی مانند اتریوم از اثبات کار (PoW) به اثبات سهام (PoS) بوده است. در مکانیزم PoS، دیگر نیازی به محاسبات سنگین نیست و مصرف انرژی بهشدت کاهش مییابد. اتریوم پس از این تغییر، مصرف انرژی خود را حدود ۹۹.۹٪ کاهش داد.
۲. استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر
ماینرها میتوانند مزارع استخراج خود را در نزدیکی منابع انرژی تجدیدپذیر تأسیس کنند. در برخی کشورها، استخراج رمزارزها با استفاده از نیروگاههای خورشیدی یا بادی در حال اجراست. این مدل در بلندمدت، هم سودآور است و هم از نظر زیستمحیطی پایدارتر است.
ماینر میتوانند مزارع استخراج خود را در نزدیکی منابع انرژی تجدیدپذیر تأسیس کنند.
۳. بهرهوری بالاتر سختافزار
توسعه دستگاههایی با بازده انرژی بالاتر نیز در حال پیشرفت است. تراشههای جدید ASIC با مصرف برق کمتر، بازده استخراج بیشتری ارائه میدهند و باعث کاهش مصرف کلی انرژی میشوند.
۴. قوانین و مقررات هوشمندانه
دولتها میتوانند با اعمال تعرفههای مناسب، تعیین سقف مصرف، مجوزدهی اصولی و کنترل مکان فعالیت ماینرها، مصرف برق را مدیریت کنند. در برخی کشورها، استخراج تنها در مناطقی مجاز است که مازاد تولید برق وجود دارد.
آیا رمزارزها آینده پایداری خواهند داشت؟
این سوالی است که پاسخ آن بستگی به رویکرد جهانی نسبت به موضوع انرژی و فناوری دارد. رمزارزها میتوانند جایگزین مؤثر و شفافتری برای سیستمهای مالی سنتی باشند، اما به شرط آنکه تأثیرات منفی آنها بر محیطزیست کاهش یابد.
توسعه راهکارهای مبتنی بر انرژی پاک، هوش مصنوعی برای بهینهسازی مصرف، و گذار به سیستمهای اجماع کممصرفتر، همگی در جهت ساخت آیندهای پایدارتر برای رمزارزها حرکت میکنند.
نتیجهگیری
مصرف بالای انرژی در استخراج رمزارزها چالشی جدی اما قابل حل است. آنچه مهم است، ایجاد تعادل میان نوآوری فناورانه و حفاظت از محیطزیست است. اگر بهدرستی مدیریت شود، رمزارزها میتوانند نهتنها اقتصاد دیجیتال را متحول کنند، بلکه الگویی برای استفاده هوشمندانه از انرژی نیز باشند.
در نهایت، مسئولیت همگانی است که این مسیر را به سمت پایداری هدایت کنیم—از توسعهدهندگان و استخراجکنندگان گرفته تا دولتها و مصرفکنندگان نهایی.
سؤالات متداول درباره استخراج رمزارز و مصرف برق
۱. چرا استخراج رمزارزها اینقدر برق مصرف میکند؟
استخراج رمزارزهایی مانند بیتکوین بر پایه الگوریتم «اثبات کار» (Proof of Work) انجام میشود که نیازمند حل معماهای پیچیده ریاضی توسط سختافزارهای پرقدرت است. این سختافزارها بهصورت ۲۴ ساعته کار میکنند و انرژی زیادی مصرف میکنند تا شانس دریافت پاداش افزایش یابد.
۲. آیا مصرف بالای برق استخراج رمزارزها به محیطزیست آسیب میزند؟
بله، بهویژه زمانی که برق مصرفی از منابع فسیلی مانند زغالسنگ یا گاز تأمین شود. این کار باعث تولید گازهای گلخانهای و افزایش ردپای کربنی میشود. اما اگر از انرژیهای تجدیدپذیر مانند خورشیدی یا بادی استفاده شود، این آسیب به میزان قابلتوجهی کاهش مییابد.
۳. آیا همه رمزارزها مصرف برق بالایی دارند؟
خیر. تنها رمزارزهایی که از مکانیزم اثبات کار (مانند بیتکوین) استفاده میکنند مصرف برق بالایی دارند. برخی رمزارزها مانند اتریوم (از سال ۲۰۲۲) به مکانیزم اثبات سهام (Proof of Stake) مهاجرت کردهاند که مصرف برق آنها بسیار کمتر است.
۴. کدام کشورها بیشترین استخراج رمزارز را انجام میدهند؟
در حال حاضر ایالات متحده، روسیه، قزاقستان، کانادا و برخی کشورهای خاورمیانه از جمله ایران، از مراکز اصلی استخراج رمزارز هستند. انتخاب مکان معمولاً به هزینه برق، در دسترس بودن سختافزار و قوانین محلی بستگی دارد.
۵. آیا میتوان استخراج رمزارز را با انرژی تجدیدپذیر انجام داد؟
بله، و در بسیاری از پروژهها در سراسر دنیا این کار در حال انجام است. برخی شرکتها مزارع استخراج را در نزدیکی نیروگاههای بادی، خورشیدی یا برقآبی احداث کردهاند تا هم هزینهها کاهش یابد و هم آسیب به محیطزیست کمتر شود.