در سال‌های اخیر، گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی به یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی جهان تبدیل شده است. با این حال، در برخی از زمستان‌ها شاهد سرماهای شدید و غیرمعمول در مناطقی از جهان هستیم. این تناقض ظاهری باعث شده بسیاری از مردم این سوال را مطرح کنند: اگر زمین در حال گرم شدن است، پس چرا برخی نقاط با سرمای شدید مواجه می‌شوند؟
در سال‌های اخیر، گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی به یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی جهان تبدیل شده است.
در این مقاله، به بررسی این پدیده و نقش تغییرات اقلیمی در وقوع آن می‌پردازیم.
گرمایش جهانی چگونه بر آب‌وهوا تأثیر می‌گذارد؟
گرمایش جهانی به افزایش میانگین دمای زمین در اثر فعالیت‌های انسانی، به‌ویژه انتشار گازهای گلخانه‌ای، گفته می‌شود. این فرایند باعث افزایش دمای کلی سیاره می‌شود، اما این به معنای حذف کامل سرما و زمستان‌های سخت نیست. تغییرات اقلیمی موجب تغییر در الگوهای جوی و شدت نوسانات آب‌وهوایی می‌شود، که می‌تواند هم به گرمای شدیدتر و هم به سرمای غیرمعمول در برخی مناطق منجر شود.
نقش جریان‌های جوی در سرمای شدید
یکی از مهم‌ترین عواملی که در سرمای شدید نقش دارد، جریان‌های جوی و قطبش هوای سرد است. در این میان، دو پدیده اصلی را باید بررسی کرد:
1.گردباد قطبی (Polar Vortex) و شکست آن
گردباد قطبی یک حلقه عظیم از هوای سرد است که در اطراف قطب شمال می‌چرخد. در شرایط عادی، این جریان سرد در همان محدوده قطب باقی می‌ماند. اما در اثر تغییرات اقلیمی، این حلقه ضعیف شده و دچار شکاف می‌شود. در نتیجه، توده‌های هوای بسیار سرد از مناطق قطبی به سمت عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر، مانند آمریکا، اروپا و بخش‌هایی از آسیا، حرکت می‌کنند و موج‌های سرمای شدید ایجاد می‌کنند.
گردباد قطبی یک حلقه عظیم از هوای سرد است که در اطراف قطب شمال می‌چرخد.
2. تغییرات در جریان جت (Jet Stream)
جریان جت یک کمربند سریع از بادهای قوی است که در ارتفاعات بالای جو حرکت می‌کند و نقش مهمی در تعیین شرایط آب‌وهوایی دارد. تغییرات اقلیمی باعث اختلال در این جریان می‌شود و گاهی آن را به مسیرهای غیرمعمول هدایت می‌کند. این تغییرات می‌توانند سبب شوند که هوای سرد مدت بیشتری در یک منطقه باقی بماند و باعث سرمای طولانی‌مدت شود.
جریان جت یک کمربند سریع از بادهای قوی است که در ارتفاعات بالای جو حرکت می‌کند و نقش مهمی در تعیین شرایط آب‌وهوایی دارد.
گرمایش قطب شمال و تأثیر آن بر سرمای شدید
یکی از دلایل اصلی بروز سرمای شدید در برخی نقاط، گرمایش قطب شمال است. شاید عجیب به نظر برسد که افزایش دمای قطب شمال می‌تواند منجر به سرماهای شدید در نقاط دیگر جهان شود، اما این پدیده از طریق مکانیسم‌های زیر توضیح داده می‌شود:
- ذوب شدن یخ‌های قطبی: با افزایش دمای قطب شمال، یخ‌های دریا سریع‌تر ذوب می‌شوند. این امر باعث تغییر در تعادل دمایی و فشاری جو می‌شود که می‌تواند مسیرهای باد را تغییر دهد و هوای سرد را به سمت مناطق گرم‌تر بفرستد.
- کاهش اختلاف دما بین قطب و مناطق معتدل: این اختلاف دما یکی از عواملی است که جریان‌های جوی را پایدار نگه می‌دارد. با کاهش این اختلاف، جریان جت ضعیف‌تر شده و توده‌های هوای سرد می‌توانند به‌راحتی به سمت عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر حرکت کنند.
آیا این سرمای شدید نشان‌دهنده عدم وجود گرمایش جهانی است؟
یکی از تصورات غلط رایج این است که سرمای شدید به معنای عدم وجود گرمایش جهانی است. در حالی که داده‌های علمی نشان می‌دهند که میانگین دمای زمین در حال افزایش است، این موضوع به معنای حذف نوسانات آب‌وهوایی نیست. در واقع، تغییرات اقلیمی می‌توانند شرایط شدیدتری را ایجاد کنند، چه از نظر گرمای بی‌سابقه و چه از نظر سرمای غیرمنتظره.
علاوه بر این، افزایش دمای جهانی به معنای افزایش کلی دما در مقیاس بلندمدت است، نه اینکه در هر نقطه و هر لحظه دمای هوا به طور مداوم بالا باشد. ممکن است در یک منطقه دمای پایین‌تری از حد معمول ثبت شود، اما در همان زمان میانگین دمای جهانی همچنان در حال افزایش باشد.
داده‌های علمی نشان می‌دهند که میانگین دمای زمین در حال افزایش است
مثال‌هایی از سرمای شدید در سال‌های اخیر
در سال‌های اخیر، چندین موج سرمای شدید رخ داده که به تغییرات اقلیمی مرتبط بوده‌اند:
- ژانویه ۲۰۱۹: ایالات متحده شاهد دمای بی‌سابقه‌ای در برخی ایالت‌ها بود که در اثر شکسته شدن گردباد قطبی رخ داد.
- فوریه ۲۰۲۱: موج سرمای شدید در ایالت تگزاس آمریکا منجر به قطع برق گسترده و بحران انرژی شد.
- دسامبر ۲۰۲۲: سرمای شدید در اروپا و آمریکا باعث ثبت دماهای منفی رکوردشکن شد.
- در تمام این موارد، دانشمندان اعلام کردند که تغییرات اقلیمی می‌تواند چنین پدیده‌هایی را شدیدتر و غیرقابل‌پیش‌بینی‌تر کند.
آینده آب‌وهوا، چه انتظاری باید داشته باشیم؟
بر اساس مدل‌های علمی، انتظار می‌رود که گرمایش جهانی به روند خود ادامه دهد. اما این امر به معنای حذف سرمای شدید نیست. بلکه نوسانات شدیدتری در الگوهای آب‌وهوایی خواهیم داشت، از جمله:
•موج‌های گرمایی طولانی‌تر و شدیدتر در تابستان‌ها
•سرمای ناگهانی و غیرمنتظره در برخی زمستان‌ها
•افزایش رویدادهای شدید آب‌وهوایی مانند طوفان‌ها و سیل‌ها
افزایش رویدادهای شدید آب‌وهوایی مانند طوفان‌ها و سیل‌ها
جمع‌بندی، گرمایش جهانی، نه گرمایش یکنواخت
گرمایش جهانی به معنای افزایش یکنواخت دما در سراسر کره زمین نیست، بلکه باعث تغییر در الگوهای آب‌وهوایی و افزایش نوسانات شدید می‌شود. سرمای شدید زمستانی در برخی مناطق در واقع یکی از پیامدهای گرمایش جهانی است، نه نشانه‌ای از عدم وقوع آن. اختلال در گردباد قطبی، تغییر در جریان جت و گرمایش قطب شمال، همگی نقش مهمی در بروز این پدیده دارند.
بنابراین، به جای تردید در مورد تغییرات اقلیمی، باید به دنبال راهکارهایی برای کاهش اثرات آن باشیم و برای آینده‌ای پایدارتر برنامه‌ریزی کنیم.
سوالات متداول درباره سرمای شدید و گرمایش جهانی
1.اگر زمین در حال گرم شدن است، چرا همچنان سرمای شدید داریم؟
گرمایش جهانی باعث تغییر در الگوهای جوی شده و می‌تواند نوسانات شدیدتری ایجاد کند، از جمله سرمای ناگهانی در برخی مناطق. این امر ناشی از اختلال در گردباد قطبی و تغییرات در جریان جت است.
2.آیا سرمای شدید به این معناست که گرمایش جهانی متوقف شده است؟
خیر. سرمای شدید در یک منطقه خاص به معنای توقف گرمایش جهانی نیست. میانگین دمای جهانی همچنان در حال افزایش است، اما این افزایش دما باعث بی‌ثباتی در شرایط آب‌وهوایی می‌شود و می‌تواند به سرمای غیرمعمول منجر شود.
3.گردباد قطبی چیست و چه نقشی در سرمای شدید دارد؟
گردباد قطبی حلقه‌ای از هوای سرد در اطراف قطب شمال است. در شرایط عادی، این هوای سرد در همان منطقه باقی می‌ماند، اما تغییرات اقلیمی باعث تضعیف آن شده و توده‌های هوای سرد را به عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر می‌فرستد، که باعث سرمای شدید می‌شود.
4.چگونه گرمایش قطب شمال می‌تواند منجر به سرمای شدید در مناطق دیگر شود؟
گرمایش قطب شمال باعث کاهش اختلاف دما بین قطب و مناطق معتدل شده و این امر جریان‌های جوی مانند جریان جت را مختل می‌کند. در نتیجه، هوای سرد قطبی می‌تواند به سمت مناطقی مانند آمریکا و اروپا حرکت کند و سرمای شدیدی ایجاد کند.
5.آیا در آینده سرمای شدید بیشتری را تجربه خواهیم کرد؟
بله. دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که با ادامه تغییرات اقلیمی، نوسانات شدیدتری در آب‌وهوا رخ خواهد داد، از جمله موج‌های سرمای ناگهانی و شدید در برخی مناطق، در کنار موج‌های گرمایی شدیدتر در تابستان‌ها.